Η ρουμλουκιώτικη γυναικεία φορεσιά 1.

Η ρουμλουκιώτικη γυναικεία φορεσιά.

Η παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά του Ρουμλουκιού, "οι σαϊάδες και τα κατσούλια",

χαρακτηρίστηκε από πολλούς ερευνητές και λαογράφους ως μία από τις ωραιότερες

ελληνικές φορεσιές. Η ιδιότυπη αυτή φορεσιά των γυναικών του Ρουμλουκιού

θυμίζει κατά κάποιο τρόπο αρχαίο θώρακα και πιστεύεται πως έχει ξεχωριστά παλιά

παράδοση, ιδιαίτερα εξαιτίας του κεφαλόδεσμου που δεν έχει τον όμοιο του σε καμιά

άλλη ελληνική φορεσιά. Ο κεφαλόδεσμος που μοιάζει με περικεφαλαία είναι η

περηφάνια των 50 περίπου χωριών του Ρουμλουκιού και οι ντόπιοι τον ονομάζουν

"κατσούλι".

Η Αγγελική Χατζημιχάλη αναφέρει για τη γυναικεία φορεσιά του Ρουμλουκιού:

«Η ιδιόρρυθμη φορεσιά των γυναικών και ιδιαίτερα ο πρωτότυπος κεφαλόδεσμος που

συνηθίζεται από όλες τις γυναίκες σε όλα τα χωριά, περνά στον τόπο για σημάδι

Ελληνικής καταγωγής. Αν βρεθεί που και που καμία να βάλει αντί για κεφαλόδεσμο

μαντήλι, λογίζεται από τους ντόπιους, ακόμη και αν εξακολουθεί να φορεί πιστά όλα τα

μέρη της φορεσιάς, πως περιφρονεί τα πατροπαράδοτα. Γιατί το κατσούλι, οκεφαλόδεσμος, σκεπάζει τ’ αυτιά και τους κροτάφους και μοιάζει με αρχαία

περικεφαλαία. Όταν ρωτήσει κανείς τις γυναίκες αν έχουν όλες την ίδια φορεσιά,

απαντούν: "όλες φοράμε το κατσούλι". Γιατί πιστεύουν ότι το φορούν από την εποχή

του Μέγα Αλεξάνδρου, για να τιμωρήσει για τη δειλία τους τους άντρες και ν’

ανταμείψει τις γυναίκες, που την ώρα της μάχης δεν πάψανε να κουβαλούν νερό στο

στρατό, έβγαλε από τους άντρες τις περικεφαλαίες και τις έδωσε στις γυναίκες.»

1

Ο Απόστολος Τζαφερόπουλος σημειώνει τα εξής στον Τουριστικό οδηγό της

Ημαθίας του 1969 για τη φορεσιά αυτή: «Ο παράδοξος και χαρακτηριστικός

κεφαλόδεσμος, ο λεγόμενος "κατσούλα" (κουκούλα), λέγεται ότι έχει την αρχή του

στους χρόνους του Μ. Αλεξάνδρου. Κατά την παράδοση αυτή, ο Μ. Αλέξανδρος

εθαύμασε τις γυναίκες του Γιδά για το θάρρος και τον ηρωισμό που έδειξαν σε μία

κρίσιμη μάχη, κατά την οποία εδείλιασαν οι άνδρες τους. Διέταξε λοιπόν να φορέσουν

οι γυναίκες τις περικεφαλαίες των ανδρών, που με τον καιρό μεταπήδησαν και στην

μόδα της καθημερινής ζωής ως κεφαλόδεσμοι (κατσούλες). Ενώ οι άνδρες φόρεσαν

μαύρα μαντήλια, που τους έδωσαν οι γυναίκες για να δείχνουν το πένθος τους.»

2

Η ερευνήτρια Δώρα Στράτου στο βιβλίο της "Ελληνικοί Παραδοσιακοί χοροί"

γράφει: «Στην Αλεξάνδρεια της Μακεδονίας, εκεί που βρίσκεται η Αρχαία Πέλλα –

τόπος που γεννήθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος – και σε περίπου 50 χωριά της περιφέρειας

αυτής, χορεύουν ένα βαρύ χορό, τελετουργικό στο ύφος. Χορεύουν γυναίκες που φορούν

κάλυμμα στο κεφάλι και συνήθως με το νυφικό τους φόρεμα, που θυμίζει τις

περικεφαλαίες των Αρχαίων Ελλήνων πολεμιστών. Υπάρχει ένας μύθος πάνω σ’ αυτό,

ότι τάχα, σε μία μάχη του Μεγάλου Αλεξάνδρου – ή κατ’ άλλους, του παππού του

Αμύντα του Γ΄ – όπου οι άνδρες δεν τα κατάφεραν και τόσο καλά, όρμησαν οι

γυναίκες, που κέρδισαν τη μάχη και τότε ο Μέγας Αλέξανδρος (ή ο Αμύντας) τους

έδωσε το προνόμιο να φορέσουν την περικεφαλαία, για να τις τιμήσει που φέρθηκαν

τόσο ηρωικά. Γεγονός είναι, πως μόνο σ’ αυτή την περιφέρεια φοριέται αυτό το

κάλυμμα και η ιδιαίτερη ενδυμασία...»

3

Την ανταλλαγή της φορεσιάς της γυναικείας με αντρική τη συναντάμε και στο

παράδειγμα των Αργείων, που ντυμένοι σα γυναίκες και οι γυναίκες τους σαν άντρες

γιορτάζανε τη μνήμη της σωτηρίας του Άργους από την Τελέσιλλα και τις

1. Βλ. Α. Χατζημιχάλη, Η Ελληνική Λαϊκή Φορεσιά, τόμ. Β΄, εκδ. Μέλισσα, Μουσείο Μπενάκη

Αθήνα, σ. 210.

2. Βλ. Α. Τζαφερόπουλος, Τουριστικός Οδηγός Ημαθίας, Θεσσαλονίκη 1969, σ. 134.

3. Βλ. Δ. Ν. Στράτου, Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων,

Αθήνα 1979, σ. 41. Αργίτισσες. Άλλωστε, οι Αρχαίοι Μακεδόνες βασιλείς πίστευαν ότι η καταγωγή τους

ήταν από το βασιλικό οίκο του Άργους

4

.

Η παράδοση, η οποία αναφέρεται στο σχήμα του κεφαλόδεσμου των γυναικών

του Ρουμλουκιού ήταν διαδεδομένη μέχρι και τη Θεσσαλία και το Βελβεντό της

Πιερίας. Μόνο στο Ρουμλούκι, όμως, φοριέται ο κεφαλόδεσμος αυτός, δηλαδή στην

περιοχή που βρίσκεται η Βεργίνα και πολύ κοντά στην Πέλλα, το μέρος που

γεννήθηκε ο Μ. Αλέξανδρος. Η παράδοση, λοιπόν που αιτιολογεί το σχήμα του

κεφαλόδεσμου είναι εντελώς δικαιολογημένη και μας κάνει να υποθέσουμε ότι στο

Ρουμλούκι πρωτακούστηκε

5

.

Αρκετοί ερευνητές, που επισκέφτηκαν τη φυλή των Καλάς στο Πακιστάν, τους

οποίους πολλοί μελετητές τους θεωρούν απογόνους των στρατιωτών του Μ.

Αλεξάνδρου, εντόπισαν αρκετές ομοιότητες στον κεφαλόδεσμο και στην όλη φορεσιά

τους με τη μακεδονίτικη φορεσιά του Ρουμλουκιού

6

.

Ο κεφαλόδεσμος της γυναίκας από τη φυλή

των Καλάς έχει εμφανής ομοιότητες με το ρουμλουκιώτικο

κεφαλόδεσμο. Οι γυναίκες του Ρουμλουκιού ήταν ιδιαίτερα συνδεδεμένες και αγαπούσαν πολύ

τον ιδιότυπο αυτό κεφαλόδεσμο (κατσούλι) κυρίως λόγω της παράδοσης που ανάγει

4. Βλ. Γ. Μελίκης, Τα λαογραφικά της Μελίκης: Μελετήματα , τόμ. Δ΄, εκδ. Λαογραφικός Όμιλος

Μελίκης και Περιχώρων, Μελίκη 1987, σσ. 76-77.

5. Βλ. Γ. Μελίκης, ό.π., σ. 77.

6. Βλ. Δ. Α. Πανταζόπουλος, ό.π., σ. 202. την καταγωγή του από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου. Πολλές Ρουμλουκιώτισσες δεν

το αποχωρίζονταν ούτε κατά τη διάρκεια του ύπνου τους.

Στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα ο Καπετάν Μιχάλης Ματαπάς (Μιχάλης

Αναγνωστάκος), αξιωματικός του ελληνικού στρατού, δυστυχώς εξαιτίας της άγνοιας

του απαγόρευσε στις Ρουμλουκιώτισσες να φορούν το κατσούλι, πιστεύοντας

λανθασμένα ότι είναι βουλγάρικο. Την ίδια εποχή Βούλγαρος αρχηγός κομιτατζήδων,

καλύτερα πληροφορημένος για τα εθνολογικά ζητήματα, γνώριζε ότι το κατσούλι

δείχνει γνήσια ελληνική καταγωγή. Για τον λόγο αυτό και ο ίδιος είχε απαγορέψει σε

γειτονικά χωριά να φορούν τη ρουμλουκιώτικη φορεσιά με την υποστήριξη ακόμα

και των Τούρκων

7

.

Μετά την απελευθέρωση του 1912, οι γυναίκες του Ρουμλουκιού ήταν πάλι

ελεύθερες να φορούν το αγαπημένο τους κατσούλι. Αυτό διάρκεσε μέχρι τη

σαρωτική δεκαετία του 1950, οπότε και οι Ρουμλουκιώτισσες προτίμησαν τα

φράγκικα ρούχα λόγω ότι ήταν πιο ευκολοφόρετα και αφού η περιοχή τους είχε πλέον

χάσει την πληθυσμιακή της ομοιογένεια, μετά την έλευση προσφύγων από την Μικρά

Ασία και τον Πόντο.

Η φορεσιά του Ρουμλουκιού ξεχωρίζει όχι μόνο για τον πρωτότυπο

κεφαλόδεσμο αλλά για την απλότητα, σχεδόν δωρικότητα και την αυστηρότητα του

γενικού χρωματισμού της. Από τη ρουμλουκιώτικη φορεσιά λείπει το φόρτωμα με

υφάσματα που εμποδίζει να δείχνονται οι γραμμές του σώματος, όπως συμβαίνει με

τις περισσότερες ελληνικές φορεσιές. Οι νεαρές, ελεύθερες κοπέλες, οι νύφες, οι

ηλικιωμένες (μπάμπες), οι χήρες και οι πενθοφορούσες είχαν όλες την ίδια φορεσιά

με κάποιες σχετικές διαφοροποιήσεις, κυρίως στον κεφαλόδεσμο. Η νυφιάτικη

φορεσιά, τα χρυσά, είναι όμοια με τη γιορταστική με περισσότερη όμως πολυτέλεια

στα υφάσματα, πιο πλούσιο διάκοσμο και περισσότερα κοσμήματα. Τις καθημερινές

μέρες φορούσαν την πιο απλή, χαλασμένη φορεσιά χωρίς κανένα στολίδι

8